ปัจจุบัน เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร โดยเฉพาะอย่างยิ่งโซเชียลมีเดีย และแอปพลิเคชันบนสมาร์ทโฟนต่างๆ ล้วนมีความสำคัญในการดำรงชีวิตประจำวันของเราเป็นอย่างมาก ในกลุ่มผู้ย้ายถิ่นเองก็เช่นกัน งานวิจัยที่ผ่านมาพบว่า โซเชียลมีเดียมีความสำคัญในขั้นตอนต่างๆ ในกระบวนการการย้ายถิ่น ไม่ว่าจะเป็นการหาข้อมูลเพื่อประกอบการตัดสินใจ การปรับตัวทางด้านสังคม เศรษฐกิจในประเทศต้นทาง รวมถึงการติดต่อสื่อสารกับผู้ย้ายถิ่นที่มีเชื้อชาติเดียวกันในประเทศปลายทาง ครอบครัวในประเทศต้นทาง หรือแม้กระทั่งนายหน้าที่ช่วยอำนวยความสะดวกในกระบวนการการย้ายถิ่นก็ตาม
จากการเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพในประเทศไทยและเกาหลีใต้ ช่วงเดือนเมษายน - กันยายน 2565 โดยได้ทำการสัมภาษณ์เชิงลึกกับ 1) ชาวไทยที่อยากไปทำงานในเกาหลีใต้ 2) แรงงานข้ามชาติชาวไทยในเกาหลีใต้ปัจจุบัน 3) ผู้ที่เคยไปทำงานในเกาหลีใต้และเดินทางกลับมายังประเทศไทยแล้ว 4) สมาชิกในครัวเรือนของแรงงานชาวไทยในเกาหลี และ 5) ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในกระบวนการจัดหางานให้แก่แรงงานไทยที่ต้องการไปทำงานในเกาหลีใต้ ผ่านระบบการจ้างงานอย่างถูกกฎหมาย Employment Permit System (EPS) ทั้งเจ้าหน้าที่รัฐของไทยและเกาหลีใต้ รวมถึง 6) อาสาสมัครชาวไทยและชาวเกาหลีใต้ที่ทำงานช่วยเหลือแรงงานชาวไทยในเกาหลีใต้ จำนวน 86 คน พบว่าเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร โดยเฉพาะอย่างยิ่งโซเชียลมีเดีย และแอปพลิเคชันบนสมาร์ทโฟนต่างๆ มีความสำคัญต่อการปรับตัวของแรงงานชาวไทยในเกาหลีใต้ ผู้ซึ่งใช้ชีวิตเชื่อมโยงข้ามถิ่นระหว่างประเทศบ้านเกิดอย่างประเทศไทย และประเทศปลายทางคือเกาหลีใต้ โดยมีบทบาทสำคัญ ได้แก่
ไม่ว่าจะเป็นข้อมูลเกี่ยวกับบริบทของชุมชนที่เกาหลีใต้ที่แรงงานไทยไปอาศัยและทำงานอยู่ ข้อมูลเกี่ยวกับกิจกรรมทางศาสนาและวัฒนธรรมที่สำคัญที่ชาวไทยในเกาหลีใต้สามารถไปเข้าร่วมได้ ข้อมูลเกี่ยวกับสิทธิแรงงานข้ามชาติในเกาหลีใต้ อีกทั้งยังเป็นแหล่งข้อมูลในการเตือนภัยต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มแรงงานผิดกฎหมาย ไม่ว่าจะเป็นการตั้งด่านตรวจของตำรวจตรวจคนเข้าเมืองเกาหลีใต้ หรือนายหน้าจัดหางานที่หลอกลวง เป็นต้น โดยแรงงานชาวไทยสามารถเข้าถึงและแลกเปลี่ยนข้อมูลเหล่านี้ได้ผ่านทางกลุ่มต่างๆ ใน Facebook ข้อมูลเหล่านี้มีความสำคัญต่อการฝังตัวของแรงงานชาวไทยในเกาหลีใต้ในมิติต่างๆ เช่น มิติทางสังคม การใช้ชีวิตประจำวันในเกาหลีใต้ เป็นต้น
แรงงานชาวไทยที่เพิ่งเดินทางมาถึงเกาหลีใต้ มักจะเข้าไปฝังตัวในเบื้องต้นในกลุ่มต่างๆ ใน Facebook ก่อนที่จะฝังตัวในชุมชนชาวไทยในเกาหลีใต้ในระดับที่ลึกขึ้นในชีวิตจริง
โดยเฉพาะธุรกิจข้ามถิ่น (translocal business) กลุ่มแรงงานชาวไทยที่เดินทางไปทำงานในเกาหลีใต้อย่างผิดกฎหมายมักพึ่งพากลุ่มต่างๆ ใน Facebook เพื่อหางานใหม่หรือเปลี่ยนงาน โดยในกลุ่มเหล่านี้มักจะมีผู้ที่โพสต์รับสมัครแรงงานไปทำงาน โดยมีการระบุลักษณะงาน คุณสมบัติของแรงงานที่ต้องการ และสวัสดิการและเงินเดือนที่จะได้รับ แรงงานชาวไทยจึงสามารถเข้าไปเลือกดูงานที่จะเหมาะสมกับตนได้ในกลุ่มเหล่านี้ นอกจากนี้ยังมีแรงงานชาวไทยส่วนหนึ่งที่ประกอบธุรกิจข้ามถิ่นขนาดเล็กเป็นอาชีพเสริม เช่น การขายวัตถุมงคลที่มาจากประเทศไทย การขายอาหารไทยสำเร็จรูปพร้อมทาน และมักใช้โซเชียลมีเดียในการโฆษณาธุรกิจของตนเองเพื่อเพิ่มยอดขาย ช่วยให้สามารถฝังตัวในมิติเศรษฐกิจได้ในฐานะแรงงานย้ายถิ่นและผู้ประกอบการในเกาหลีใต้
แชทแอปพลิเคชันต่างๆ ที่มีฟังก์ชัน Video Calling มีความสำคัญในการติดต่อสื่อสารข้ามถิ่นระหว่างแรงงานชาวไทยในเกาหลีใต้กับสมาชิกในครอบครัวที่บ้านเกิด ซึ่งเป็นจุดยึดเหนี่ยวข้ามถิ่นทางสังคมที่สำคัญและทำให้แรงงานย้ายถิ่นชาวไทยในเกาหลีใต้ยังสามารถฝังตัวในมิติทางสังคมข้ามถิ่นในระดับลึกได้ นอกจากนี้ยังเป็นเครื่องมือติดต่อสื่อสารกับเครือญาติและเพื่อนชาวไทยที่อาศัยและทำงานในเกาหลีใต้ด้วยกันแต่อาจจะอยู่ในคนละพื้นที่ รวมถึงชาวเกาหลีใต้ที่แรงงานชาวไทยเลือกที่จะผูกสัมพันธ์ด้วย เช่น เจ้าของร้านขายของ เจ้าของบ้านเช่า เถ้าแก่(นายจ้าง) เพื่อนร่วมงานชาวเกาหลีใต้ เป็นต้น ซึ่งเป็นจุดยึดเหนี่ยวทางสังคมที่สำคัญในเกาหลี ทำให้สามารถฝังตัวในมิติทางสังคมได้ในระดับที่ต้องการ
โซเชียลมีเดียและแอปพลิเคชันต่างๆ ช่วยให้แรงงานชาวไทยปรับตัวผ่านการฝังตัวในมิติต่างๆ ทั้งในเกาหลีใต้และไทย เช่น ในมิติเศรษฐกิจในฐานะแรงงานข้ามชาติ และผู้ประกอบการธุรกิจข้ามถิ่นขนาดเล็ก การฝังตัวในการใช้ชีวิตประจำวันผ่านการบริโภคและการใช้บริการขนส่งมวลชนสาธารณะที่ซับซ้อนของเกาหลี มิติสังคมในชุมชนชาวไทยในเกาหลี และชาวเกาหลีเอง นอกจากนี้ยังช่วยในการหาจุดยึดเหนี่ยวในมิติต่างๆ ที่กล่าวมา ทำให้เกิดความรู้สึกมั่นคงและปลอดภัยทางจิตใจที่จะใช้ชีวิตในฐานะแรงงานชาวไทยในประเทศเกาหลีใต้อีกด้วย
การศึกษาครั้งนี้ได้สะท้อนให้เห็นถึงอำนาจในการตัดสินใจของผู้ย้ายถิ่นในการเลือกว่าจะฝังตัวอยู่ในมิติใด และในระดับตื้นหรือลึกเท่าใดในประเทศปลายทาง ในขณะที่ยังคงมีครอบครัวในไทยเป็นจุดยึดเหนี่ยวข้ามถิ่นที่สำคัญและยังคงฝังตัวทางสังคมข้ามถิ่นในระดับลึก อันเป็นผลมาจากการติดต่อสื่อสารข้ามถิ่นผ่านเทคโนโลยีสารสนเทศ เข่นการ VDO call ผ่าน Facebook messenger เป็นประจำทุกวัน ทั้งนี้อาจเป็นเพราะกลุ่มตัวอย่างเป็นผู้ย้ายถิ่นที่เป็นแรงงานข้ามชาติ ซึ่งอาจมองว่าการย้ายถิ่นเกิดขึ้นในระยะเวลาหนึ่งเท่านั้น และในท้ายที่สุดแล้วการย้ายถิ่นนั้นจะสิ้นสุดลง จึงไม่ได้ให้ความสำคัญกับการฝังตัวอย่างลึกซึ้งในมิติต่างๆ ในประเทศปลายทางก็เป็นได้ อย่างไรก็ตาม ในกรณีของแรงงานไทยในเกาหลีนั้น ไม่สามารถปฏิเสธได้เลยว่าโซเชียลมีเดียมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการปรับตัวในประเทศปลายทาง
สามารถติดตามอ่านบทความฉบับเต็มได้ที่
Tadee R., Sakdapolrak P., Sterly H., Pagogna R. The Roles of Information Communication Technology in Translocal Embedding and Anchoring Among Thai Migrant Workers in South Korea. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie (2025). doi:10.1111/tesg.70008
