ปี 2568 เป็นปีแห่งจุดเปลี่ยนของโลก เป็นครั้งแรกที่จำนวนเด็กที่เป็นโรคอ้วนมากกว่าเด็กที่มีน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ สะท้อนถึงความล้มเหลวของสภาพแวดล้อมอาหารที่ไม่เอื้อต่อสุขภาพ ซึ่งกำลังผลักให้เด็กจำนวนมากตกอยู่ในภาวะเสี่ยงต่อโรค ถึงเวลาแล้วที่ต้องเร่งสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อโภชนาการที่ดี ให้เด็กทุกคนมีสิทธิ์เข้าถึงอาหารที่ปลอดภัย มีคุณค่าทางโภชนาการ และเท่าเทียม

เมื่อเดือนกันยายนปี 2568 กองทุนเพื่อเด็กแห่งสหประชาชาติหรือ UNICEF ได้เผยแพร่รายงานโภชนาการเด็กปี 2568 (Child Nutrition Report 2025)¹ พร้อมเปิดเผยข้อมูลที่น่าตกใจ ชี้ให้เห็นสถานการณ์วิกฤตด้านอาหารและโภชนาการของเด็กวัยเรียนและวัยรุ่น รวมถึงปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อพฤติกรรมการกินและสุขภาพของเด็ก โดยเฉพาะสภาพแวดล้อมอาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ ที่ชี้นำหรือชักจูงเด็กให้เปิดรับอาหารแปรรูปพิเศษ (ultra-processed foods) และเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลมากขึ้น และยังสะท้อนความล้มเหลวของการสร้างตัวเลือกอาหารที่ดีต่อสุขภาพให้เข้าถึงได้ง่าย ในราคาที่จ่ายได้สำหรับครอบครัว 

5 ข้อค้นพบสำคัญจากรายงาน 

• โรคอ้วนแซงหน้าปัญหาน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์: เป็นครั้งแรกที่อัตราการเป็นโรคอ้วนในเด็กวัยเรียนและวัยรุ่น (5-19 ปี) ทั่วโลก (9.4%) สูงกว่าอัตราภาวะน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ (9.2%) 
• พฤติกรรมการกินของเด็กและวัยรุ่นทั่วโลกมีแนวโน้มไม่ดีต่อสุขภาพ: เด็กและวัยรุ่นจำนวนมากบริโภคอาหารและเครื่องดื่มที่ไม่ดีต่อสุขภาพ รวมถึงอาหารและเครื่องดื่มแปรรูปสูง เช่น น้ำอัดลมที่เติมน้ำตาล ผลิตภัณฑ์เบเกอรี ขนมกรุบกรอบ และอาหารฟาสต์ฟู้ด ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้อัตราน้ำหนักเกินและโรคอ้วนเพิ่มขึ้น 
• อาหารแปรรูปสูงกำลังแทนที่อาหารที่ดีต่อสุขภาพ: โดยเฉพาะมาแทนที่ ผัก ผลไม้ และโปรตีนในอาหารของเด็กทั่วโลก นอกจากนี้อาหารแปรรูปสูงมีจำหน่ายทั่วไป ราคาถูก และถูกโฆษณาอย่างหนัก ทั้งในร้านค้า โรงเรียน ออนไลน์ และแอพส่งอาหาร ทำให้เด็กเข้าถึงง่ายมากขึ้น 
• แรงกดดันจากการตลาดอาหารมีอิทธิพลสูง: ราว 75% ของเยาวชน (13–24 ปี) ใน กว่า 170 ประเทศทั่วโลก เห็นโฆษณาเครื่องดื่มรสหวาน ขนม หรืออาหารแปรรูปสูงภายในสัปดาห์ที่ผ่านมา โดยพบมากที่สุดในประเทศที่มีรายได้ปานกลางระดับสูง  
• ความเหลื่อมล้ำในประเทศรายได้ต่ำและปานกลาง: ประเทศกลุ่มรายได้นี้มีอัตราโรคอ้วนในเด็กเพิ่มขึ้นมากที่สุด และปัจจุบันมีสัดส่วนกว่า 80% ของเด็กและวัยรุ่นที่มีภาวะน้ำหนักเกินทั่วโลก

ข้อเรียกร้องที่ต้องดำเนินการอย่างเร่งด่วน (urgent call to action) 

1. ดำเนินนโยบายแบบครอบคลุม: ออกและบังคับใช้มาตรการทางกฎหมายที่ชัดเจนเพื่อปรับเปลี่ยนสภาพแวดล้อมอาหาร เช่น การจำกัดการทำการตลาดอาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ การปรับปรุงฉลากโภชนาการเพื่อช่วยให้เด็กเลือกซื้ออาหารที่ดีต่อสุขภาพได้ถูกต้องมากขึ้น การจัดเก็บภาษีจากอาหารและเครื่องดื่มที่ไม่ดีต่อสุขภาพ และการปรับสูตรผลิตภัณฑ์อาหาร
2. ปกป้องกระบวนการกำหนดนโยบายสาธารณะ: จัดให้มีมาตรการป้องกันอย่างเข้มแข็ง เพื่อป้องกันการแทรกแซงจากอุตสาหกรรมอาหารแปรรูปสูง และรับประกันว่านโยบายต่างๆ ให้ความสำคัญกับสุขภาพของเด็กมากกว่าผลประโยชน์ทางการค้า 
3. เสริมพลังให้ครอบครัวและชุมชน: ส่งเสริมกิจกรรมและการรณรงค์เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมทางสังคม เพื่อให้ครอบครัวและชุมชนสามารถเรียกร้องสิทธิของตนในการเข้าถึงสภาพแวดล้อมอาหารที่ดีต่อสุขภาพ และสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับอันตรายของการบริโภคอาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ 
4. เสริมสร้างระบบคุ้มครองทางสังคม: พัฒนานโยบายและโครงการคุ้มครองทางสังคมให้เข้มแข็งขึ้น เพื่อจัดการกับความยากจนทางรายได้ และเพิ่มโอกาสในการเข้าถึงอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการสำหรับเด็กทุกคน 
5. ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเยาวชนในนโยบายสาธารณะ: เปิดพื้นที่ให้เยาวชนมีบทบาทในการกำหนดนโยบายด้านความเป็นธรรมทางอาหาร สนับสนุนให้พวกเขาแบ่งปันประสบการณ์และเรียกร้องทางเลือกอาหารที่ดีต่อสุขภาพมากขึ้น 
6. ยกระดับระบบข้อมูลและการติดตาม: เสริมสร้างระบบข้อมูลและการเฝ้าระวังทั้งในระดับประเทศและระดับโลก เพื่อใช้ติดตามสภาพแวดล้อมอาหาร พฤติกรรมการบริโภค และภาวะน้ำหนักเกินของเด็กและวัยรุ่น โดยใช้ตัวชี้วัดและวิธีการเก็บข้อมูลที่ได้มาตรฐาน 

ถึงเวลาเปลี่ยนคำรู้ ให้เป็นการลงมือทำ!

แม้ว่าเราจะรู้แล้วว่าแนวทางใดสามารถปรับปรุงสภาพแวดล้อมอาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ แต่การดำเนินการในระดับประเทศ โดยเฉพาะประเทศไทย ยังไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอ  การผลักดันต้องอาศัย ภาครัฐเป็นผู้นำ พร้อมการสนับสนุนจาก ภาคประชาสังคม ภาควิชาการ องค์กรระหว่างประเทศ และความร่วมมือภาคเอกชน เพื่อสร้างสภาพแวดล้อมอาหารที่เท่าเทียม ปลอดภัย และมีคุณค่าทางโภชนาการสำหรับเด็กไทยทุกคน

อ่านเพิ่มเติมได้ที่ https://www.unicef.org/reports/feeding-profit

เอกสารอ้างอิง

1. United Nations Children’s Fund (UNICEF), Feeding Profit. How food environments are failing children. Child Nutrition Report 2025, UNICEF, New York, September 2025.