สบถสาบาน ....... คำที่นิยมใช้กันมากทั่วโลก ทั้งโดยตั้งใจและไม่ตั้งใจ

สบถสาบานมาจากคำสมาส 2 คำคือ สบถ (ผรุสวาจาหรือคำหยาบคาย) และสาบาน (คำปฏิญาน ที่อ้างสิ่งศักดิ์สิทธิ์เป็นพยาน) ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษคือ swear ที่มีความหมาย 2 อย่างเช่นกันคือ คำสาบาน (oath) กับคำหยาบคาย (profanity) ในบทความนี้จะกล่าวถึงความหมายแรกคือ คำสาบาน
คำสาบานคือ คำมั่นสัญญาที่อ้างพระเจ้าหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์มาเป็นพยาน เกี่ยวกับพฤติกรรมหรือการกระทำของตนในอนาคต
การสาบานอาจแสดงออกด้วยการยกมือขวาขึ้น หรือวางมือขวาบนหัวใจ หรือยกมือขวาขึ้นพร้อมกับวางมือซ้ายบนพระคัมภีร์หรือหนังสือศักดิ์สิทธิ์ (ดูรูป)

รูป พิธีสาบานตนของประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา
ที่มา: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:President_Biden_taking_oath_of_office_(cropped).png
สืบค้นเมื่อ 8 กรกฎาคม 2568

คำสาบานมีมาแต่โบราณ ดังปรากฏในคัมภีร์และประเพณีต่างๆ เช่น

• ประเพณีกรีกที่มีมากว่า 300 ปี ก่อนคริสตศักราชที่ถือว่า คำสาบานเป็นสิ่งที่ยึดประชาธิปไตยไว้ด้วยกัน โดยศาสนา ศีลธรรม และองค์กรทางการเมืองจะเชื่อมโยงกันด้วยคำสาบาน
• ประเพณีโรมันที่จะกล่าวคำสาบานในพิธีสาบานตนเพื่อดำรงตำแหน่ง โดยทำการสาบานต่อหน้าหินสาบาน (Oath Stone) ในวิหารจูปิเตอร์
• ประเพณีฮินดูที่กล่าวถึงความสำคัญของคำสาบานในมหากาพย์รามายณะและมหาภารตะ โดยบรรยายเกี่ยวกับบุคคลต่างๆ ที่ยอมสละชีวิตของตน แต่จะไม่ยอมผิดคำสาบาน
• ศาสนาอิสลามที่ถือว่าการปฏิบัติตามคำสาบานเป็นเรื่องสำคัญอย่างยิ่ง โดยมีบทบัญญัติเพื่อลงโทษผู้ทำผิดคำสาบานอยู่ในคัมภีร์อัลกุรอาน
• ประเพณีชาวคริสเตียนที่มีทั้งคัดค้านและสนับสนุนการสาบาน โดยนิกายที่คัดค้านการสาบาน เช่น Quakers, Mennonites, Amish, Hutterites ได้อ้างข้อความจากคัมภีร์ไบเบิลที่กล่าวว่า ต้องให้ความสำคัญกับการพูดความจริงอยู่เสมอ จึงไม่ควรสาบาน
• ส่วนชาวคริสต์นิกายอื่นที่สนับสนุนกลับมีความเห็นว่า ไม่จำเป็นที่จะต้องห้ามการสาบานในทุกกรณี ควรมีข้อยกเว้นบ้าง เช่น การสาบานว่าจะพูดความจริงในศาล การสาบานตนเพื่อรับตำแหน่งสำคัญๆ การสาบานตนก่อนปฏิบัติหน้าที่

ปัจจุบันเกือบทุกประเทศมีบัญญัติว่าด้วยการสาบานอยู่ในกฎหมาย เช่น การสาบานในศาล การสาบานเพื่อรับตำแหน่งของเจ้าหน้าที่ของรัฐ การสาบานความเป็นพลเมือง (ของคนเข้าเมืองที่ได้รับสัญชาติ)

นอกจากนี้ยังมีคำสาบานอื่นๆ อีก เช่น

• คำสาบานของแพทย์ ที่แพทย์และผู้เชี่ยวชาญด้านการแพทย์ให้ไว้ โดยสาบานว่าจะประกอบวิชาชีพแพทย์อย่างซื่อสัตย์
• คำสาบานของสัตวแพทย์ ที่สัตวแพทย์ให้ไว้ โดยสาบานว่าจะประกอบวิชาชีพสัตว์แพทย์อย่างซื่อสัตย์
• คำสาบานของบ่าวสาว ที่คู่บ่าวสาวกล่าวสาบานในพิธีแต่งงานว่า จะรัก ดูแล และซื่อสัตย์ต่อคู่ครองของตน  
• คำสาบานของลูกขุน ที่ลูกขุนกล่าวในช่วงเริ่มต้นของการคัดเลือกลูกขุนหรือการพิจารณาคดี
• คำสาบานของผู้ให้การในศาล ที่พยานกล่าวก่อนการให้การว่า จะกล่าวแต่ความสัตย์จริงเท่านั้น
• คำสาบานแสดงความจงรักภักดี ที่พลเมืองสาบานว่าจะจงรักภักดีต่อกษัตริย์หรือประเทศ
• คำสาบานทางทหาร ที่ทหารเกณฑ์กล่าวเมื่อเข้ารับราชการทหาร

สำหรับ "คำสาบาน" ในภาษาไทยนั้น อาจารย์จำนงค์ ทองประเสริฐ1 ราชบัณฑิต ได้อ้างข้อความจากหนังสือชื่อ "ประมวลสัจจวาจา" ของหลวงวิจิตรวาทการว่า คำสาบานเป็นคำแช่งตัวเอง โดยเริ่มต้นด้วยการกล่าวคำรับรองว่าจะทำการอย่างใดอย่างหนึ่ง ถ้าไม่ทำแล้วก็ขอให้ผลร้ายเกิดขึ้นกับตนเอง คำสาบานจึงเป็นลบ

ส่วนคำที่ตรงกันข้ามกับคำสาบานและเป็นบวกคือ “สัจจาธิษฐาน” ที่ไม่เป็นการแช่ง แต่เป็นการให้พรแทน เพราะพุทธศาสนาไม่มีการแช่ง โดยสัจจาธิษฐานเป็นการกล่าวคำรับรองว่า จะทำการอย่างใดอย่างหนึ่งเช่นเดียวกับคำสาบาน แต่แทนที่จะกล่าวถึงผลร้ายถ้าไม่ทำตามคำสาบาน กลับพูดถึงผลดีถ้าทำตามคำสาบานคือ ให้มีความเจริญ มีสุขสวัสดี

คำที่เป็นกลางไม่เป็นทั้งบวกและลบคือ "คำปฏิญาณ" ที่เป็นแค่คำกล่าวรับรองเฉยๆ ว่าจะทำการอย่างใดอย่างหนึ่ง โดยไม่มีคำสาปแช่งหรือขอพรแต่อย่างใด

รางวัลอีกโนเบลประจำปี 2553 สาขาสันติภาพ ได้มอบให้ Richard Stephens, John Atkins และ Andrew Kingston จาก Keele University สหราชอาณาจักร ที่ได้ยืนยันความเชื่อทั่วๆ ไปที่ว่า การกล่าวคำสบถสาบานจะช่วยลดความเจ็บปวดลงได้

รางวัลอีกโนเบล: รางวัลผลงานที่ทำให้ “ยิ้ม” ก่อน “คิด”

เอกสารอ้างอิง

1. จำนงค์ ทองประเสริฐ (2534) “คำสาบาน - สัจจาธิษฐาน - คำปฏิญาณ” ในเพจ Thai Notes / Learning Thai / ภาษาไทย 5 นาที.  https://thai-notes.com/ภาษาไทย๕นาที/ภาษาไทย๕นาที.html?คำสาบาน-สัจจาธิษฐาน-คำปฏิญาณ. สืบค้นเมื่อ 10 มีนาคม 2568

หมายเหตุ: ปรับแก้จาก “สบถสาบาน” ในประชากรและการพัฒนา 45(6) สิงหาคม-กันยายน 2568: 7