เล็บ ..... อวัยวะสำคัญที่ควรเอาใจใส่

เล็บคืออวัยวะปกคลุมร่างกายชนิดหนึ่ง ที่อยู่บริเวณปลายนิ้วมือและนิ้วเท้าทั้ง 20 นิ้ว เล็บประกอบด้วยเคราติน (keratin) อันเป็นโปรตีนโครงสร้างเส้นใยและเป็นองค์ประกอบหลักของกีบเท้า เขาสัตว์ เส้นผม และขนนก เล็บทำหน้าที่ปกป้องปลายนิ้วมือและนิ้วเท้า รวมถึงช่วยในการหยิบจับสิ่งของ

องค์ประกอบสำคัญของเล็บ (ดูรูป 1)

รูป 1 กายวิภาคของเล็บ
ที่มา: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Human_nail_anatomy.jpg
สืบค้นเมื่อ 24 พฤศจิกายน 2568

• แผ่นเล็บ (nail plate) คือ ส่วนแข็งที่มองเห็นได้ของเล็บ เป็นแผ่นแข็งสีชมพูจางๆ ประกอบด้วยเซลล์เคราตินที่ตายแล้วและอัดแน่น ทำหน้าที่ปกป้องเนื้อเยื่อใต้เล็บ
• ตัวสร้างเล็บ (nail matrix) คือ ส่วนต้นกำเนิดของเล็บ เป็นบริเวณที่สร้างเซลล์เล็บใหม่ อยู่ที่โคนของแผ่นเล็บ ประกอบด้วยเนื้อเยื่อที่อุดมไปด้วยเส้นประสาท น้ำเหลือง และหลอดเลือด  เซลล์เล็บใหม่จะแข็งตัวเมื่อเคลื่อนตัวออกจากรากเล็บ (root) กลายเป็นแผ่นเล็บ จึงทำให้เล็บยาวขึ้น สำหรับบริเวณที่รากเล็บอยู่เรียกว่า ไซนัสเล็บ (sinus unguis)
• จันทร์เสี้ยว (lunula) คือ บริเวณโคนของแผ่นเล็บ ที่มีรูปคล้ายเสี้ยวดวงจันทร์ อันเป็นส่วนหนึ่งของตัวสร้างเล็บที่กำลังเจริญเติบโต เนื่องจากเนื้อเยื่อส่วนนี้ยังไม่ติดแน่นกับแผ่นเล็บ ทำให้มีสีขาวขุ่นและสามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า
• ฐานเล็บ (nail bed) คือ เนื้อเยื่อใต้แผ่นเล็บที่ประกอบด้วยเส้นเลือดฝอยและเส้นประสาท อันช่วยบำรุงเล็บและส่งเสริมการเจริญเติบโต เนื้อเยื่อส่วนนี้จะยึดติดแน่นกับแผ่นเล็บ ทำให้เล็บมีสีชมพู
• หนังโคนเล็บ (cuticle) คือ ชั้นของเซลล์ผิวหนังตายแล้วที่หลุดออกมาอยู่บนผิวของโคนแผ่นเล็บ ทำหน้าที่เป็นผนึกป้องกันร่วมกับโคนจมูกเล็บ เพื่อป้องกันไม่ให้แบคทีเรียและสารระคายเคืองเข้าสู่บริเวณใต้โคนเล็บและเข้าถึงตัวสร้างเล็บ
• จมูกเล็บ (nail fold) คือ หนังรอบๆ เล็บ ที่ล้อมรอบและเป็นกรอบของแผ่นเล็บทั้งสามด้าน (ด้านโคนและด้านข้าง) ซึ่งช่วยยึดแผ่นเล็บและปกป้องตัวสร้างเล็บจากการบาดเจ็บและแสงยูวี
• ขอบเล็บด้านบน (hyponychium) คือ ผิวหนังบริเวณที่แผ่นเล็บแยกตัวจากฐานเล็บ ทำหน้าที่เป็นผนึกป้องกันไม่ให้เชื้อโรคและสารระคายเคืองจากภายนอกเข้าไปใต้แผ่นเล็บ
• ปลายเล็บ (free edge) คือ ส่วนของแผ่นเล็บที่ยื่นออกไปเกินขอบเล็บด้านบน และอาจตัดออกได้โดยไม่เจ็บ

เล็บมีอัตราการเติบโตที่แตกต่างกัน กล่าวคือเล็บมือจะยาวประมาณ 3.5 มิลลิเมตรต่อเดือนโดยเฉลี่ย และจะยาวเร็วกว่าเล็บเท้าหนึ่งเท่า (เล็บเท้ายาวประมาณ 1.6 มิลลิเมตรต่อเดือนโดยเฉลี่ย) อัตราการเจริญเติบโตของเล็บจะแตกต่างกันไปตามอายุ สุขภาพ และปัจจัยแวดล้อม เช่น เล็บจะยาวช้าลงเมื่ออายุมากขึ้น โดยเริ่มที่อายุ 25 ปี เล็บมักจะยาวเร็วกว่าในฤดูร้อน และช้ากว่าในฤดูหนาว เพราะอุณหภูมิที่อุ่นขึ้นจะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนโลหิตและส่งเสริมการเจริญเติบโต เล็บมือข้างถนัดจะยาวกว่าเล็บมืออีกข้าง

เล็บนอกจากจะทำหน้าที่ปกป้องปลายนิ้วจากการบาดเจ็บและการติดเชื้อแล้ว เล็บยังช่วยเสริมความรู้สึกสัมผัสของปลายนิ้ว ใช้เป็นเครื่องมือในการขีด ขูด หรือตัด และใช้เป็นตัวบ่งชี้สุขภาพ เช่น โรคขาดสารอาหาร โรคโลหิตจาง ไตล้มเหลว โรคตับแข็ง

วิธีดูแลเล็บให้มีสุขภาพดี ทำได้โดย

• การรักษาความสะอาดคือ ล้างมือและเล็บเป็นประจำ รวมทั้งเช็ดให้แห้งสนิทเพื่อป้องกันเชื้อรา
• ให้ความชุ่มชื้นแก่เล็บ ด้วยการใช้ครีมทามือหรือน้ำมันบำรุงหนังโคนเล็บและจมูกเล็บ เพื่อป้องกันเล็บแห้งและแตก
• การตัดเล็บอย่างถูกวิธีคือ ตัดเล็บตรงๆ และตะไบขอบให้มนเพื่อป้องกันเล็บขบ
• หลีกเลี่ยงนิสัยที่ไม่ดีคือ หลีกเลี่ยงการกัดเล็บ หรือแกะจมูกเล็บหรือหนังโคนเล็บ เพราะจะทำให้เนื้อเล็บและผิวหนังโดยรอบเสียหาย ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อ
• ปกป้องเล็บ เนื่องจากเล็บสามารถดูดซึมสารต่างๆ ได้ง่ายกว่าผิวหนัง จึงควรสวมถุงมือเมื่อใช้สารเคมีรุนแรงหรือล้างจาน เพื่อหลีกเลี่ยงความเสียหายจากสารเคมีหรือการสัมผัสน้ำมากเกินไป

ในปีล่าสุด (2568) รางวัลอีกโนเบล สาขาวรรณคดีได้มอบให้กับนายแพทย์ชาวอเมริกันผู้ล่วงลับ (William B. Bean) ที่ได้บันทึกและวิเคราะห์อัตราการเจริญเติบโตของเล็บข้างหนึ่งของตนเองอย่างต่อเนื่องยาวนานถึง 35 ปี